تعریف و تاریخچه آموزش مجازی

مقدمه :

ورود تکنولوژی به عرصه اطلاعات و پدید آمدن فناوری اطلاعات ( Information Technology ) تمام ابعاد زندگی بشری را متحول کرد. و روند انجام امور کلی با گذشته های نه چندان دور از نظر کیفی وکمی تغییرکرده که در نتیجه این تغیر وتحولات ، دانشگاهها ومراکز آموزشی با پدیده جدیدی به عنوان تکنولوژی آموزشی ( فناوری آموزشی ) رو به رو شده اند که این پدیده آموزش را از حالت سنتی خارج ساخته و جریان خاصی به آن بخشیده است . و با پیدایش کامپیوتر وبه دنبال آن شبکه های کامپیوتری و وب جهانی در دهه های آخر قرن بیستم نوع دیگری از آموزش و مکانهای آموزشی را فرا روی دانشجویان وفراگیران قرار داده است . تحول ابزار ها و روش های آموزش در جهتی است که هر فرد در هر زمان و هر مکان بتواند با امکانات خودش و در بازه زمانی که خودش مشخص می کند مشغول یادگیری شود. این نوع آموزش شالوده ای از کاربرد تکنولوژی ، ارتباطات ، مفاهیم روانشناختی ، حرفه ای وآکادمیک بر اساس معیارها واستاندارد های معمول است که بنا به اهداف ، نیازها و واقعیت های موجود جوامع شکل خاصی به خود می گیرد. آموزش به کمک فناوری های نوین در مدت زمان کوتاهی که از زمان پیدایش آن می گذرد توانسته شیوه های آموزشی را در سطح بسیار گسترده دگرگون کند . فناوری حیرت‏انگیز و اعجاب آور اطلاعات (IT) چنان در حال پیشرفت و دگرگونی جهان است که برخلاف تفکر گذشته مبنی بر تلقی عصر آینده به «عصر ارتباطات» برخی دانشمندان و متفکران، عصر آینده را «عصر مجازی» نامیده‏اند، زیرا در این دوره، که هم اکنون در آغاز آن هستیم، فناوری اطلاعات می‏تواند به ازای هر واقعیت یا پدیده، یک بدل مجازی، بسازد. مواردی همچون تجارت الکترونیک، فروشگاه الکترونیک، بانک الکترونیک، بازی‏های کامپیوتری، پست الکترونیک و دهها و صدها مورد دیگر مؤید این مدعاست. یکی از مظاهر بسیار مهم فناوری اطلاعات در بعد آموزش متجلی گشته است که از آن با عبارتی مثل آموزش مجازی (Virtual Education) یا آموزش آن لاین( Online Education) و یا آموزش الکترونیک (E-Learning) و... یاد می‏شود. شاید مهمترین دستاورد این فناوری برای بشر بشارت تحقق عدالت آموزشی باشد.آموزش مجازی این نوید را به بشر داده است که با گذشت زمان، مکان و مرزها به راحتی می‏تواند وارد هر خانه‏ای شود و فراگیران تشنه آموزش را از یادگیری سیراب کند.

 Virtual Education تعریف آموزش مجازی  

به هر نوع دوره و آموزشی اطلاق می شود که به شکلی غیر از روشهای سنتی رو در رو انجام گیرد. محتویات دروس ممکن است از طریق اینترنت و یا استفاده از ویدئو و تصاویر فعال و متعامل دو طرفه انتقال یابند. همچنین تلویزیونهای کابلی یا ماهواره ای می توانند رسانه انتقال دهنده این مواد درسی باشند و یا می توان مواد درسی را بر روی CD و DVD و یا نوار ویدئو در اختیار داشت و یا ترکیبی از موارد فوق را به کار گرفت. همچنین عبارت است ا ز ارائه محتوای آموزشی و تجربیات مدرس به فراگیران که این افراد می توانند در هر نقطه از جهان از این نوع آموزشها بهره بگیرند یعنی آموزش افراد با استفاده از فناوری رایانه ای ،اطلاعات و ارتباطات. یک سیستم آموزش مجازی محیطی مجازی فراهم میکند تا فراگیر بدون نیاز به حضور یاددهنده بتواند مطالب را فراگیرد ، طبعا در چنین سیستمی تمام جنبه های محیطی ، روحی و … مؤثر در آموزش ، باید در نظر گرفته شود.
تعاریف آموزش مجازی از دیدگاه کارشناسان مختلف :(Howard block) : آموزش رایانه ای اگر از طریق اینترنت باشد آموزش شبکه ای و اگر از طریق فناوری اطلاعات باشد آموزش مجازی نامیده می شود .(elit trondsen) : آموزش مجازی ( الکترونیکی ) نیروی شبکه را به کار می گیرد برای کسانی که به تکنولوژی های اینترنتی تکیه دارند که در ضمن کار با شبکه آنها را نیز قادر به یادگیری می کند . دست اندر کارهای سیستم های cisco اینگونه معتقدند که : آموزش مجازی یک یادگیری اینترنتی است که می توان شامل رساندن مطالب در چندین شکل ، مدیریت آموزشی و یک مجموعه شبکه شده از دانش آموزان و تعدادی توسعه دهندگان و کارشناسان خبره می باشد ، همچنین آموزش مجازی یادگیری را سریعتر و با هزینه کمتر میسر می سازد . به علاوه دستیابی به آموزش برای همه و شرکت همگان در فرایند یادگیری را مهیا می سازد . در یک جمله می‌توان گفت Virtual Education آوردن یادگیری برای مردم است به‌جای آوردن مردم برای یادگیری. در آموزش مجازی غیر از اینترنت، دیسک‌های آموزشی، ویدئوهای آموزشی و همچنین ماهواره استفاده می‌شود آمار نشان داده است که در سال ۱۹۹۹ بالاترین روش آموزش مجازی با ۵۳ درصد مربوط به دیسک‌های آموزشی می‌شده است، ولی برای سال ۲۰۰۶ پیش‌بینی می‌شود که E-Learning مقام اول آموزش را با ۶۳ درصدکسب کند.
روبرت مرداک(Rupert Murdoch ) که روی آخرین فناوری‌های آموزش مجازی کار می‌کند می‌گوید:I think education is going to be a very big part of the Internet”
یعتی آموزش بخش عظیمی از اینترنت را به‌خود اختصاص خواهد داد.این شخص هم‌اکنون درحال سرمایه‌گذاری در جهت درست ‌کردن بزرگ‌ترین دانشگاه مجازی دنیاست.
هم‌زمان و همراه با تحولات و تغییرات وسیعی که در جهان به‌وجود آمده است، رویکردها و دیدگاه‌های اندیشمندان نسبت به آموزش و یادگیری نیز تحولاتی داشته است. در گذشته جهت آموزش Training را به‌کار می‌بردند که به‌معنای آموزش‌ دادن است و اکنون واژه Learning به‌کار برده می‌شود که به معنی آموزش گرفتن (یادگیری ) است. در آموزش سنتی چون مبنای کار در آموزش ‌دادن بوده است، در نتیجه آموزش به‌صورت اجبار، تنبیه و با زور همراه بوده و در نتیجه افت تحصیلی چه در کلاس درس و چه در خارج از کلاس را به همراه داشته است، اما در Learning چون خود فرد خواسته است که یاد بگیرد، همراه با بازدهی بالایی است.

تاریخچه آموزش مجازی 

آموزش از راه دور ریشه در زمان های قدیم داشته و به عقیده بعضی از صاحب نظران به زمان افلاطون وشاگردش دیونسیس می رسد ولی از آنجایی که شواهد نشان می دهد اولین آموزش از راه دور به شیوه پستی و مبادله مواد آموزشی وپرسش وپاسخ از طریق پست در سال های 1728 میلادی انجام گرفته است از آن زمان تا به حال شکلهای مختلفی از آموزش به صورت های ترویجی ، ارشادی وآکادمیک از طریق مکاتبه ، ضبط صوت ، برنامه های تلویزیونی ، ویدئویی واخیرا ماهواره ای و... انجام پذیرفته است . اما آموزش از راه دور به شیوهای جدید یعنی با بهره گیری از تکنولوژی نوین کامپیوتر ی واز همه مهمتر اینترنت پدیده ای نو بود.
آموزش مجازی برای اولین بار در قرن ۱۹ به‌عنوان تحصیلات مکاتبه‌ای(Correspondence Study) شناخته شد. پس از چندی تحصیلات مکاتبه‌ای با استفاده از سیستم پستی فراگیر شد و مدارس و دیگر موسسه‌های دارای صلاحیت به ارایه آموزش مجازی با استفاده از پست پرداختند و ارتباط نوشتاری معلمان و دانش‌آموزان را برقرار کردند. ایالات متحده تنها کشور ارائه‌دهنده تحصیلات مکاتبه‌ای نبود، بلکه کشورهای اروپایی نیز از اوایل دهه ۱۸۴۰ دوره‌هایی برای آموزش خلاصه‌نویسی و زبان ارایه کردند.
در سال ۱۸۴۴ ساموئل مورس(Samuel Morse) تلگراف الکتریکی را اختراع کرد. نخستین خط تلگراف بین شهرهای بالتیمور و واشنگتن در آمریکا کشیده شد و اولین پیامی که مورس ارسال کرد، چنین بود: “خدا چه ساخته است؟” مورس به‌دلیل ادعاهای حقوقی مخترعان رقیب و همکارانش نتوانست تا سال ۱۸۵۴ اختراع خود را ثبت کند.
تاریخ تفکر آموزش مجازی را باید در اواسط قرن بیستم جستجو کرد. ایده آموزش غیرحضوری که پیشینه تاریخی آموزش اینترنتی یا دانشگاه مجازی قلمداد می ‌شود، به طرح دانشگاه آزاد (open university) که از سوی کشور انگلیس مطرح گردید، مربوط می‌شود. براساس این طرح، متقاضیان با استفاده از برنامه‌های تلویزیونی، آموزش‌های علمی لازم را می‌گذراندند و سپس مدرک دریافت می‌کردند. همچنین با ابداع مفهوم ”کلینیک آزاد“ در ایالات متحده آمریکا (در دهه 1960) و با راه‌اندازی کارگاه مشورتی و کرسی‌های آموزشی در داخل این کشور، گام عملی بزرگتری در این زمینه برداشته شد. در دهه هفتاد میلادی با توجه به دسترسی گسترده و عمومی به کامپیوتر در آمریکا، تدریس غیرحضوری با استفاده از شیوه‌ای تحت عنوان «modem bulletin board» رایج شد و برای اولین بار، ارائه واحدهای درسی به صورت «on line» در اوایل دهه 1980 توسط یکی از بنیانگذاران دانشگاه مجازی در ایالات متحده آمریکا ابداع گردید. در سال 1988 برای اولین بار یک برنامه نرم‌افزاری قدرتمند که بیانگر تحول انقلابی در سیستم الکترونیکی بود، تحت عنوان «استاد دیجیتالی» (Digital-Prophessor) که یکی از موارد استفاده اولیه از کامپیوتر تلفنی در امور آموزشی را پیشنهاد می‌کرد، در آمریکا مورد استفاده قرار گرفت. از آن زمان تاکنون، دانشگاه مجازی تحولات زیادی را پشت‌سر گذاشته است؛ از جمله در سال 1995 مراکز علمی ـ آموزشی آمریکا با ایجاد تغییراتی در این سیستم و تقویت آن، به امکان گسترش شیوه آموزش الکترونیکی به سراسر دنیا دست یافته‌اند. اگرچه در ابتدای کار، افکار عمومی، کمپ‌ها و وب‌سایت‌های جهانی، از جمله سایت‌های مربوط به آموزش مجازی را هوس زودگذر «‍Passimg fad» تلقی می‌کردند، اما امروزه شاهد ایجاد صدها سایت آموزشی با قابلیت ارائه بیش از پانصد عنوان درسی کم هزینه بر روی اینترنت جهانی هستیم که موضوعات بسیار گسترده و متفاوت علمی را تحت پوشش خود قرار داده‌اند. طبق یک برآورد آماری، بیش از یک میلیارد نفر در سراسر دنیا به اینترنت دسترسی داشته و به آن ملحق شده‌اند و یک میلیون نفر از آنها به سیستم آموزشی الکترونیکی دانشگاه‌های معتبر دنیا پیوسته و از این طریق به ادامه تحصیل پرداخته‌اند. بنابراین می‌توان ادعا کرد که در سطح بین‌المللی و با استفاده از تکنولوژی مدرن ارتباطات، یک مجمع جهانی یادگیری ایجاد شده است که نه تنها مراکز مختلف علمی، بلکه استادان و حتی دانشجویان رشته‌های مختلف علمی را با یکدیگر آشنا می‌کند و توان علمی ـ آموزشی آنان را بدون محدودیت زمانی و مکانی مورد استفاده مشترک قرار می‌دهد. بی‌تردید، در آینده نزدیک، آموزش غیرحضوری بیشترین فضا را در اینترنت اشغال خواهد کرد.

تاسیس آموزش مجازی اندیشه تاسیس آموزش مجازی از سال 1996 میلادی در جهان مطرح شد ولی اولین دانشگاه مجازی در سال 2000 میلادی شکل گرفت . طرح آموزش مجازی را اولین بار انگلستان مطرح کرد اما آمریکایی ها به طور عملی برای اولین بار به آن پرداختند. نخستین گام در راستای آموزش مجازی فر هنگ سازی ایجاد اعتماد و باور مردم نسبت به کیفیت بالای آموزش و مدرک آن عنوان کرد .

آموزش مجازی در آموزش و پرورش و مراکز آموزشی